تجزیه و تحلیل یک مشکل پزشکی در ارتفاع . . . : ادم ریوی

به قلم آقای فواد رضاپور(ماگما)

انجمن پزشکی کوهستان ایران: اتفاقی که برای یکی از همنوردان خوبمان در منطقه علم کوه افتاد نمونه واضحی از مشکلات پزشکی در ارتفاعات بالا برای ما کوهنوردان است که در بسیاری موارد پس از رفع آن به تجزیه و تحلیل آن نمی پردازیم و بسادگی از کنار آن می گذریم و تجربه آنرا نیز به دیگران منتقل نمی کتیم. ولی انتقال همین تجربیات چه بسا می تواند باعث نجات جان شاید یکی از دوستان و همنوردان ما باشد. از تلاش همنورد عزیز آقای فواد رضاپور در انتقال تجربه خود سپاسگزاریم:
پس از تجربه غافلگیر کننده ادم ریوی در برنامه اخیر به منطقه علم کوه که گزارش آن را می توانید این جا ببینید : http://magma.blogfa.com/post-689.aspx

شروع به جمع آوری اطلاعات در این زمینه کردم که خلاصه ای از آن را  منتشر می کنم. با توجه به این که من هم مثل بیشتر کوه نوردان فکر نمی کردم این عارضه برایم اتفاق بیافتد پیشنهاد می کنم حتما این مقاله را بخوانید ! :

ادم ريوي ناشي از صعود به ارتفاعات يك موقعيت بسيار خطرناك است كه در ارتفاعات اتفاق مي‌افتد و زندگي كوهنورد را به مخاطه مي‌اندازد. هنگام بروز آن ريه‌هاي فرد مصدوم مملو از مايع مي‌شود؛ به طوري كه عمل تنفس به سختي صورت مي‌گيرد و اكسيژن كافي براي تداوم حيات به شخص نمي‌رسد. وقوع اين بيماري تقريباً غير قابل پيش‌بيني است. ممكن است به طور ناگهاني در فردي كه ظاهراً هم‌هوايي پيدا كرده است يا افرادي كه به سرعت صعود مي‌كنند يا كساني كه به دليل عدم هم‌هوايي مجدداً صعود مي‌كنند، رخ دهد.

از موراد تشديد كننده اين بيماري مواجهه با سرما و فعاليت بدني است.

تنشهاي جسماني در مقابل اين بيماري محافظتي نمي‌كند. به نظر مي‌رسد كه ادم ريوي ناشي از صعود به ارتفاعات  حدود 5/2 درصد از صعودكنندگان 2000 تا 4500 متر را تحت تاثير قرار دهد. اما در ارتفاعات بين 4500 تا 6500 متر به بالا بيشتر ديده مي‌شود. مرگ و مير آن در صورت درمان، 11 درصد و در صورت عدم درمان 24 درصد مي‌باشد.

به دليل تشابه علائم ادم ريوي با بيماري حاد كوهستان، كه در نتيجه صعود سريع اتفاق مي‌افتد، در مراحل اوليه اين دو با هم اشتباه مي‌شوند. علائم بيماري حاد كوهستان عبارت است از سردرد، بي اشتهايي، حالت تهوع، احساس بيماري، اسهال. ساير علائم آن بسيار شبيه علائم ادم ريوي است؛ نظير اضطراب، تنگي نفس، تند شدن ضربان قلب و سرفه كه علائم مذكور تشخيص اوليه مشكلات ناشي از صعود به ارتفاعات را ميسر مي‌سازد. در صورت عدم توجه به علائم فوق، علائم شديدتري بروز خواهد كرد و زماني كه شخص به خستگي وافر ناشي از بيماري برسد، كليه علائم ذكر شده به بدترين وجه ظاهر خواهد شد و در نهايت منجر به خس خس سينه و خروج مايعي صورتي رنگ از ريه مي‌شود. در اين مرحله مصدوم به طور جدي در خطر است و احتمال كلاپس ريوي و مرگ قريب‌الوقوع خواهد داشت.

به منظور جلوگيري از مشكلات فوق با يك برنامه معقول هم‌هوايي مي‌توان با اين بيماري مقابله كرد. سه روز استراحت از اهميت بسزايي برخوردار است. بهتر است كه پايين‌تر از نقطه صعود به استراحت بپردازيد. برخي كوهنوردان زمينه ابتلا به بيماري حاد كوهستان را دارند. تجويز داروي دياموكس در طول مدت صعود به ارتفاعات بالاي 2000 متر مي‌تواند علائم مریضي را كاهش دهد. بايد توجه داشت كه رفع علائم مریضي نشان دهنده هم‌هوايي سريع شما نيست، بلكه فقط احساس بهبودب موقتي است. كوهنورداني كه مبتلا به ادم ريوي مي‌شوند در معرض خطر حملات بعدي به هنگام صعود هستند كه با تجويز داروي نايفيديپين احتمال وقوع علائم كاهش پيدا مي‌كند.

درمان ادم ريوي، فرود اضطراري و اكسيژن درماني است. در چنين مواقعي مي‌توان با استفاده از كيسه گامو، حالت صعود مصنوعي را به وجود آورد. به اين ترتيب كه مصدوم را در كيسه قرار مي‌دهند و با استفاده از پمپ باد فشار هواي داخل كيسه و اطراف مصدوم را افزايش مي‌دهند. افزايش فشار سبب ايجاد تعادل 330 متر مي‌شود. ولي بايد توجه داشت كه كيسه بايد به عنوان وسيله كمكي در انتقال مصدوم استفاده  شود نه به عنوان راه چاره. از آنجايي كه اين كيسه نسبتاً سنگين است و به كندي حركت مي‌كند، استفاده از آن نياز به مهارت و تجربه كافي دارد. (توضیح : البته چنین چیزی را من در ایران ندیدم ! )  نايفيديپين داروي انتخابي در درمان ادم ريوي است. پيشگام استفاده از آن پروفسور اوسوالد اولز است كه با مسنر همنورد بوده است.

مكانيسم اثر اين دارو به گونه‌اي است كه از افزايش فشار خون ريوي جلوگيري مي‌كند. زماني كه فشار خون در ريه‌ها بسيار بالا مي‌رود، مايعي از عروق خوني به بيرون تراوش مي‌كند كه همان مايع صورتي رنگ كف‌آلود است. در چنين مواقعي كپسول را سريعاً داخل دهان مصدوم مي‌گذارند تا با فشار دندان روي آن پاره شده و محتويات آن زير زبان جاري شود. بدين ترتيب سريعاً جذب جريان خون مي‌شود و نجات‌بخش خواهد بود. در صورت نياز مي‌توان دارو را تكرار كرد. مورد استفاده ديگر اين دارو پيشگيري از بروز مجدد ادم ريوي در افرادي است كه قبلاً به اين بيماري مبتلا شده‌اند.

چنانچه تصور مي‌كنيد دارو براي شما مؤثر است، رژيم درماني به شرح زير است:

1-  بيماري حاد كوهستان، 250 ميلي گرم دياموكس يكبار در روز (از انواع طويل الاثر)

2-  ادم ريوي، 20 ميلي گرم نايفيديپين سه بار در روز

كوهنورداني كه مبتلا به ادم ريوي مي‌شوند در حد بسيار ناچيزي قادر به هم‌هوايي هستند. اين مسئله محققان را بر آن داشت تا افرادي را كه در معرض خطر هستند شناسايي كنند و آگاه سازند.

پروفسور ريچالت و همكارانش تست ورزشي را ابداع كرده‌اند كه در آن شرايط ارتفاعات شبيه‌سازي شده است و واكنش افراد نسبت به وسيله تنفس هوايي كه اكسيژن آن كاهش مي‌يابد بررسي مي‌شود. بدين وسيله مي‌توانند معين كنند كه كدام دسته از افراد به درجات خفيف، متوسط و شديد بيماري حاد كوهستان مبتلا خواهند شد. اين مسئله در مورد ادم ريوي صدق نمي‌كند اما پروفسور ريچالت شديداً نگراني كساني است كه به تست پاسخ مثبت داده‌اند به ميزان زيادي در معرض ابتلا به ادم ريوي هستند و به آنها توصيه كرده است كه به ارتفاعات نروند. علي رغم توصيه توصيه وي سه نفر صعود كردند و هر سه بعلت عدم ريوي جان سپردند.

در تحقيقي كه ما (نگارندگان مقاله) با همكاري گروهي بلژيكي انجام داديم، مشخص شد كه افراد مبتلا به ادم ريوي در محيط شبيه‌سازي فشار خون ريوي بالاتري نسبت به كوهنوردان سالم دارند. علي رغم نتايج ارائه شده تست قابل اطميناني كه بتواند افراد در خطر را معين كند ابداع نشده است. ما آزموني مشابه آزمون يادشده ابدااع كرده و آن را در مورد گروهي از كوهنوردان كه به ارتفاعات صعود كرده‌اند بكار گرفته‌ايم. با وارد كردن افراد داوطلب به استنشاق هواي كم اكسيژن پاسخ فيزيولوژيك را مورد بررسي قرار داديم. اين دارو كه مشابه نايفيديپين مي‌باشد، بخاطر كنترل فشار خون در عروق ريوي كه در واقع جواب فيزيولوژيك به صعود به ارتفاعات بوده و افزايش بيش از حد آن موجب بروز ادم ريوي مي‌گردد، بسيار اميدوار كننده است.

مقاله از اینترنت ... 

و یک مقاله خوب  دیگر نوشته سید جعفر نخجوانی :

خیز ریوی حاد ناشی از ارتفاع زیاد
Acute pulmonary edema
این عارضه خطر ناک معمولا در ارتفاعات بالاتر از 3000 متر دیده می شود .
اولین آثار ریوی 6 – 36 ساعت پس از رسیدن به نتقطه مرتفع ظاهر می شود و شامل موارد زیر است :
سرفه های خشک
تنگی نفس هنگام استراحت
سنگینی و فشار بر قفسه صدری
خس خس سینه

(توضیح : در روز چهارم برنامه این اتفاق برای من افتاد . پس از یک شب مانی در ارتفاع 4400 متر . تنها علایمی که داشتم سرفه آن هم تنها در صورت فعالیت بود ! ) 

( توضیح : خوشبختانه موفق شدم به تنهایی باز گردم هر چند به هنگام گذر از سیاه سنگ ها تحت حمایت یکی از دوستان بودم . )

(توضیح : تنها درمان موجود در آن موقعیت آمپول دگزا بود که فورا تزریق شد و البته زمانی برای استراحت نداشتم و بلافاصله به سمت پایین حرکت کردم . ) 

(توضیح : با توجه به تجربه کوهنوردی و بارها صعود ارتفاعات بلند ایران و شب مانی در ارتفاع احساس نیاز نمی کردم )

پی نوشت : در یک مورد منجر به مرگ به علت ادم ریوی در علم کوه همنوردان شخص جان باخته اذعان داشته اند که ایشان روز های قبل از صعود مکررا تمرین شنا داشته ... با توجه به این که در یک ماه اخیر من هم در اردوی مسابقات شنا بوده و به طور مرتب و سنگین این ورزش را انجام داده بودم ، آیا می تواند رابطه ای بین این دو یعنی شنای سنگین و ادم ریه در ارتفاع وجود داشته باشد ؟

این اتفاق باعث شد در برنامه هایم تجدید نظر کنم ! انسان در مقابل طبیعت بسیار ضعیف است و کوه نوردی بی محاسبات می تواند خودکشی باشد . قبلا چندین بار برنامه صعود های انفرادی در زمستان اجرا کرده ام مانند دماوند و دنا و ... این سبک صعود را هر چند برایم لذت بخش بود اما دیگر هرگز در کوه های با ارتفاع بیش از 4000 متر تکرار نخواهم کرد ...

برداشت از ماگما